ورزنه، varzaneh شهری است از توابع بخش بن‌رود در شهرستان اصفهان استان اصفهان در مرکز ایران است. در نزدیکی باتلاق (تالاب بین‌المللی) گاوخونی واقع شده‌است؛ و تنها شهر ایرانی است که زنان آن به‌طور سنتی چادر سفید بر سر می‌کنند.
جمعیت آن حدود 14 هزار نفر است.
شهر ورزنه در فاصله 105 کیلومتری جنوب خاوری شهر اصفهان قرار گرفته و تالاب گاوخونی درفاصله30 کیلومتری آن (نزدیکترین نقطه به تالاب) و این شهر در طول جغرافیایی 52 درجه و39 دقیقه خاوری و عرض 32 درجه و 25 دقیقه شمالی واقع شده و حدود 13000 نفر جمعیت و ارتفاع آن از سطح دریا 1475 متر است. شهر ورزنه به علت نزدیکی به کویر دارای آب و هوای گرم و خشک میباشد به طوری که ماه‌های مرداد و شهریور از حداکثر خشکی هوا برخوردار و میزان متوسط بارندگی در ورزنه 80 میلیمتر است.
حداکثر سرعت باد در ورزنه 35 متر در ثانیه و جهت وزش با اغلب، شمال غربی به جنوب شرقی است؛ ولی جریان باد غربی به شرقی هم وجود دارد. معدل حداکثر در جه حرارت در شهر ورزنه در تیرماه 42 درجه و معدل حداقل در آذر ماه 6/5 درجه و متوسط درجه حرارت ورزنه 1/14 درجه سانتیگراد است.
شاخص‌های شهر ورزنه: دارای آثار تاریخی متعدد در خود و در پیرامون خود میباشد از جمله مسجد جامع ورزنه و آخرین پل بر روی رودخانه زاینده رود و یکی از بزرگترین قلعه‌های خشتی ایران به نام قورتان در نزدیک ان واقع میباشد – درای مردمی به گویش پهلوی ساسانی که همچنان بر بعضی از رسوم گذشتگان پایدار میباشد بوده و خانم‌های آن چادر سفید بر سر می‌کنند- وجود جاذبه‌های با ارزشی مثل تالاب بین‌المللی گاوخونی و تپه‌هایی از جنس ماسه و رودخانه زاینده رود و دریاچه نمک آن را در ردیف زیباترین نقاط کویری ایران قرار داده است.
راههای ارتباطی شهر ورزنه
1- اصفهان – فلکه بزرگمهر – بیمارستان چمران – سه راه پینارت – دستجاء – شاتور – اژیه – ورزنه 105 کیلومتر- آسفالت
2- اصفهان – پارک آبشار – دشتی – زیار- برسیان -شاتور – اژیه – ورزنه 109 کیلومتر – آسفالت
3- اصفهان – خیابان جی – کوهپایه – هرند – قورتان –ورزنه 110 کیلومتر- آسفالت
4- اصفهان – خیابان جی – کوهپایه – هرند- اژیه – ورزنه 120 کیلومتر- آسفالت
5- شهرضا –کیلومتر 14 جاده شهرضا اصفهان – پرزان – محمد آباد – نیک آباد – اژیه – ورزنه 108 کیلومتر- آسفالت
6- نائین – کیلومتر 33 جاده نائین اصفهان – ورزنه 67 کیلومتر- آسفالت
7- بزرگراه اصفهان شیراز – ایزدخواست – امین آباد- الله آباد – رامشه – حسن آباد جرقویه – ورزنه 160 کیلومتر – آسفالت
8- یزد – فولاد الیاژی – خضر آباد – ندوشن – قلعه خرگوشی – تالاب گاوخونی – ورزنه 190 کیلومتر (جاده خاکی و در دست مطالعه و احداث مسیر تاریخی جاده ابریشم)
نقشه ورزنه
گردش در شهر
شهر ورزنه متشکل از بافت جدید و قدیم می باشد بافت جدید به نام شهرک امام جعفرصادق در شمال رودخانه زاینده رود واقع است و بافت قدیم در جنوب رودخانه زاینده رود که خیابان شهید بهشتی که سابقا خندق شهر بوده آنرا دور می زند با توجه به کوچک بودن شهر ورزنه امکان دیدن بسیاری از نقاط شهر با پیاده روی امکان پذیر می باشد مثل آثار تاریخی موجود و کارگاههای صنایع دستی اما جهت بازدید از گاوچاه ،آسیاب شتر ،گاوگرد ، وقلعه قورتان نیاز به وسیله نقلیه می باشد.
جاهای دیدنی ورزنه
این تپه ها که درجنوب شرقی ورزنه و 8 کیلومتری جاده ورزنه- حسن آباد واقع است از چشم انداز بسیار زیبایی برخوردار میباشد.
وسعت تپه های شنی مجاور تالاب بالغ بر 17395 هکتار است که از نزدیکی شهر ورزنـه آغاز شده و تا چند کیلومتری جنوب شرقی روستای خارا به طول 40 کیلومتر امتـداد دارد ارتفاع تپه های مذکور در نقاط مختلف آن فرق می کند و حداکثر آن در محلی به نام شهر سبا یا سرای به 62 متر می رسد ، عرض این تپه ها در بخش های شمالی قابل توجه بوده تا 15 کیلـومتر میـر سد در حالی که در نواحـی جنوبی عرض آن بیش از 1 کیلومتر میرسد
این تالاب یکی از ارزشمند ترین اکوسیستم های تالابی کشور است که در تاریخ 23/6/1975میلادی در لیست تالابهای بین المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است . در فاصله 130 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان قرار دارد طول مسیر رودخانه 405 کیلومترمی باشد و از دامنه های شرقی ارتفاعات زاگرس و کوههای مرتفع زرد کوه بختیاری سرچشمه می گیرد و اختلاف ارتفاع تالاب نسبت به سرآب ( زرد کوه بختیاری ) 2747 متر می باشد و وسعت کل حوضه آب خیز زاینده رود 41371 کیلومتر مربع است که /9/90% آن در استان اصفهان و مابقی در استانهای چهار محال و بختیاری و یزد و فارس قرار گرفته است (2) محیط پیرامون تالاب با ویژگی های خاص و متفاوت جغرافیایی همراه است .بخش های شمالی و شمال غربی آن مصب قرار گرفته که آخرین حد جریان آب شیرین رودخانه است ، مصب رودخانه انباشته از جلبک های سبز بوده و حرکت آب در این ناحیه کند است . ابتدا ی آن را نیزارها و گزستان انبوه فرا گرفته است در حاشیه جنوبی تالاب نمکزار وسیعی وجود دارد که در اثر تبخیر زیاد آب و باقی ماندن و انباشته شدن کریستالهای نمک بوجود آمده . نمک این بخش استخراج شده و مورد بهره برداری قرار می گیرد. در غرب و جنوب غربی منطقه تپه های ماسه ای بادی قرار دارد که خود اکوسیستمی متفاوت با تالاب و مصب آن را بوجود آورده اند .این تپه ها در اثر وزش بادهای کویری شکل گرفته اند و عاری از پوشش گیاهی طبیعی و خاصی هستند که از نظر زیبایی شناسی جایگاه ویژه ای برا ی خود دارند بخش شرقی تالاب را دشتی تپه ماهوری محاط در کوهستانهای بلند و در طول محور اصفهان – نایین احاطه کرده است . کوه سیاه در منتهی الیه شمال غربی این دشت و در کنار مصب تالاب گاوخونی قرار گرفته است
- ورزنه به طرف تا لاب گاوخونی 30 کیلومتر
تالاب گاوخونی 30 کیلومتری شهر ورزنه ( نزدیک ترین شهر تالاب) قرار دارد که جاده آن آسفالت سرد می باشد ارتفاع آن از سطح دریا 1470 متر می باشد و به حالت مثلثی شکل دیده می شود حداکثر عرض آن در حدود 50 کیلومتر و حداکثر طول آن 35 کیلومتر است. برای مشاهده بهترپرندگان لازم است ازمحل جاده اصلی تا حاشیه تالاب مسافتی حدود 2 کیلومتر راپیمود ودوربین دوچشمی نیز به همراه داشت. جاذبه های آن شامل : 1- کوه سیاه که از جنس بازالت یا سنگ پا می باشد 2- مشاهده آب نمای تالاب و مصب نیزارهای زاینده رود از فراز کوه سیاه 3 – لجن نوردی و کوهپیمایی 4- در صورت امکان مشاهده پرواز دسته جمعی پرندگان
یکی از ویژگی های منحصر به فرد دشت ورزنه وجود چاههای آرتزین می باشد این چاهها را به این دلیل آرتزین یاجهنده گویندکه آب با فشار بدون نیروی موتورپمپ از زمین خارج می شود که علت آن را می توان با توجه به توپوگرافی و پستی و بلندی منطقه توجیه کرد چون دشت ورزنه نسبت به ناهمواریهای اطراف در گودترین نقطه واقع شده است و در طول هزاران سال آب در سفره های آبدار و آبخوانها زیرین ذخیره شده و چون این آبخوانها ازنوع محبوس وتحت فشار هستند با دسترسی به لایه های محبوس وتحت فشار زیرین آب از زمین به علت فشار ستون آب که ناشی از وضعیت پستی و بلندی منطقه است از زمین خارج می شود تعداد این چاهها در این منطقه تاکنون به بیش از 20 حلقه رسیده است که تماماًبه موزات سواحل شمالی و جنوبی زاینده رود واقع هستند . برای بازدید یکی از چاها می توان در مسیر تالاب به فاصله 18 کیلومتری ورزنه 15 دقیقه زمان را به آن اختصاص داد.
مشاهده آخرین آب بند احداثی بر روی زاینده رود و مشاهده آب نمای زیبای پشت آب بند با پشت زمینه ای از تپه های زیبای ماسه ای و رودخانه در افق چشم نواز زاینده رود خالی از لطف نیست فاصله شاخ کناراز شهر ورزنه به طرف تالاب گاوخونی 20 کیلومترمی باشد.
در 60 کیلومتری جنوب شرقی ورزنه و 20 کیلومتری شرق شهر حسن آباد و 15 کیلومتری روستای خارای جرقویه این معدن ودریاچه نمک با یک جاده خاکی به طول 20 کیلومتر قابل مشاهده می باشد که از جاذبه های آن پولیگون های گلی و نمکی می باد
جاذبه های تاریخی ورزنه
بنای مسجد بر روی بقایای آتشکده احداث گردیده است. بر اساس کتیبه سردر ، بانی مسجد محمود بن مظـــــفر ورزنـــه ای ، ملقب به« عماد » بوده است . وی از رجال مشهور ورزنه در زمان شاهرخ تیموری بوده و نام او در کتیبه شبستان یبت الشتای مسجد جامع اصفهان نیز آمده است استاد معمار مسجد حیدر بن حسین بناء اصفهانی و استاد کاشی کار آن علی بن صدر الدین صفار بوده و کتیبه ایوان جنوبی و سردر به خط سید محمود نقاش است . مرمت بنا در دوره صفویان به خرج محمد شفیع ورزنه ، وزیر یزد ، و به کوشش فضایل بن حاجی حسن بیک ورزنه ای انجام شده و معمار این مرمت محمد صادق بوده است .
با توجه به کتیبه موجود ، بنای فعلی مسجد از آثار زمان سلطنت شاهرخ تیموری است ولی بنا به نظر کارشناسان ، مناره آن اثر دوره سلجوقیان است . مسجد داخل بافت قدیمی ورزنه واقع است و از نظر نوع کاشیکاری معرق و همچنین منار و ایوان و محرابی زیبا می تواند برای بازدید کنندگان دیدنی باشد
این پل با آجر ساخته شده و دارای 10 چشمه که هفت چشمه یا طاق آن به طول67 متر و عرض پل6.5 مترو ارتفاع از سطح آب6 متر و عرض چشمه ها 4متر است. و بسیار قدیمی و بنای آن مربوط به دوره دیلمیان و سلجوقیان ا ست
این رباط را به محمد علی بیک نسبت می دهند که احتمال دارد از ساخته های محب علی بیک،لله شاه صفوی بوده باشد. و اشتباها محمد علی بیک گویند رباط از آجر ساخته شده که محل استراحت مسافرین آن روزگار بوده است.
- کبوتر خانه بزرگ شهر ورزنه
این کبوتر خانه در نزدیکی پارک ساحلی ورزنه واقع است دارای ارتفاعی بالغ بر 20 متر می باشد که به علت مرمت می تواند به راحتی مورد بازدید قرار گیرد سالم بودن داخل کبوتر خانه و نمای لانه های کبوتر شبیه به کندوی زنبورها زیبایی وصف نا پذیری بر آن بخشیده است در حال حاضر این کبوتر خانه به بخش خصوصی واگذار شده و از آن جهت نگهداری و فروش اشیاء قدیمی استفاده می کنند جهت بازدید می بایست بلیط تهیه شود و چنانچه بازدید کننده با در بسته مواجه شد می تواند با شماره تلفن ذکر شده در بالای در تماس گرفته تا متصدی نسبت به باز کردن در اقدام کند
خانه یوسفی که با مساحت حدود 1900 متر مربع در قلب مجموعه حاکم نشین ورزنه جای دارد دارای ساختمانی به سبک قاجاری است و آنچه نیز از تاریخ ورزنه بر می آید این بنا قدمتی قاجاری دارد . این خانه در یک اشکوب بنا شده و بخش وسیعی از خانه به حیاط زیبای آن اختصاص دارد و فضاهای معماری آن در قسمت جنوب خانه جای دارد .
ورودی خانه یوسفی در گوشه شمال شرقی بنا قرار دارد . قسمت مرکز خانه با فرم چلیپایی شامل حوضخانه و بادگیر می باشد که در ارتباط مستقیم با سایر فضاهای خانه است . در قسمت شرق و غرب حوضخانه دو اتاق وجود دارد که پوشش اتاقها در این قسمت به صورت طاق و چشمه می باشد و توسط ایوانی به عمق 70/1 متر به حیاط مشرف می شود . در منتهی الیه ضلع جنوبی اتاقی وجود دارد که در گذشته به صورت زندان خانه کاربرد داشته است . در قسمت شرقی آب انبار ، مطبخ و طویله قرار دارد . آب مصرفی خانه توسط چاهی که در ضلع شمالی واقع است تأمین می گردد .
خانه میرمیران که در قلب بافت ورزنه و در داخل مجموعه حاکم نشین میرمیران جای دارد . این خانه یکی از مهمترین ، زیباترین و قدیمی ترین خانه های بافت تاریخی ورزنه است که به بزرگترین شخصیت حکومتی ورزنه تعلق داشته است که شجره نامه آنها موجود می باشد . چنانکه از ویژگیهای معماری بنا و تاریخ ورزنه مشخص می باشد این خانه دارای اصالت صفوی است که در دورانهای بعدی یعنی زندیه و قاجاریه نیز تعمیرات و تغییراتی در آن لحاض شده است.
مجموعه میرمیران شامل دو خانه تاریخی همجوار است که بخشهایی از خانه جنوبی باقی مانده و به مجموعه اصلی متصل شده است ، این بخش دارای اتاقی با تزئینات نفیس شامل مقرنس ، کاربندی ، نقاشی دیواری با تصاویر پرندگان ، شکار حیوانات و گلهای شاه عباسی و خط با رنگهای اخرایی و عنابی و تزئینات کشته بری و مقرنس است .
در 10 کیلومتری ورزنه به طرف اصفهان قلعه ای باشکوه خودنمایی می کند که به دوره دیلمیان بر می گردد یعنی با قدمتی بالغ بر 11 قرن در مورد این قلعه عنوان می شود که بعد از ارگ بم بزرگترین قلعه خشتی ایران می باشد چون مساحتی بالغ بر 45000 متر مربع را شامل می شود قلعه قورتان هسته اولیه آن نظامی بوده است قلعه ای بزرگ که دیوارهای عریض و برجهای دیدبانی به تعداد 13 از آن دفاع می کرده است ؛ قلعه مذکور دو دروازه داشته یکی دروازه شمالی و دیگری دروازه جنوبی ؛ دروازه جنوبی به طرف رودخانه زاینده رود باز می شده است هم اکنون در این قلعه چهار خانوار زندگی می کنند اما فضا های دیگر آن خالی از سکنه بوده و از آن جهت نگهداری احشام و علوفه استفاده می شود در حال حاضر امکان بازدید از قلعه برای همه وجود دارد و زمان خاصی برای بازدید از آن در نظر گرفته نشده است .
با مدیریت آقای ابراهیم حیدری این سازه به شکل سنتی خود احیاگردیده که جهت بازدیدگردشگران درتمام ایام سال دایر می باشد موقعیت گاوچاه در مسیر تپه ماسه ها ابتدای جاده ورزنه به حسن آباد واقع است ورودی گاوچاه برای هر بازدید کننده ایرانی 2000 تومان تعیین گردیده است گاوچاه در واقع روش سنتی آبکشی از چاه می باشد که در شرق اصفهان مرسوم بوده است برای این کار نیاز به گاو سیستانی است که نژاد خاصی از گاوبوده که دارای کوهان می باشد
وجود سازه های قدیمی با معماری خاص با کارکرد تبدیل حبوباتی مثل ( گندم ،جو، ارزن ) به آرد وگرفتن روغن از دانه های روغنی در بیشتر نقاط ایران قابل رویت می باشد .. علی رغم وجود آسیابهای آبی وبادی در یک منطقه ،استفاده از آسیابهای حیوانی نیز به صورت گسترده مورد استفاده بوده است که علت آن فصلی بودن رودخانه ها ووزش باد، نیازبه حجم بیشترآرد ، ودردسترس وراحتر بودن آسیابهای حیوانی بوده است
آسیابهای حیوانی آسیابهایی بودند که با نیروی حیوان چرخ ودنده آن به حرکت در می آمداز قبیل گاو ، قاطر ، شتر و الاغ از آنجا که حیوان دور یک محور در مسیری دایره وار می چرخید بیشتر سازه آسیابها به شکل گرد بنا می شدند که سقف گنبدی بر روی آن اجرا می شد اما سازه مربع شکل با سقف رومی ویا گنبدی نیز مرسوم بوده است مهمترین بخش آسیاب چرخ و دنده آن بود که می بایست کاملاً ماهرانه واز جنس چوب سخت مثل گردو یا عناب درست می شد درگیر کردن چرخ نده بزرگ با چرخ دنده متوسط و و متوسط با چرخ دنده کوچک سرعت چرخش سنگ آسیاب را چند برابر می کرد به عنوان نمونه آسیاب شتر ورزنه که توسط آقای قدرت محمدی احیاء شده با گردش یک دور چرخ بزرگ ، چرخ متوسط 6 دور چرخیده و چرخ کوچک که به سنگ آسیاب وصل است را 36 دور می چرخاند . در منطقه رودشت اصفهان استفاده از آسیاب حیوانی به صورت گسترده مرسوم بوده است که بیشتر از نیروی گاو سیستانی که به تعداد زیاد در امر کشاورزی استفاده می شد قابل مشاهده بوده که به این آسیابها ارگا ( یعنی آسیاب گاوی) گفته می شد . آسیاب شتربا مدیریت آقای قدرت اله محمدی جهت بازدیدگردشگران احیاء گردیده ودرتمام ایام سال دایر می باشد موقعیت آسیاب در مسیر تپه ماسه ها ابتدای جاده ورزنه به حسن آباد واقع است ورودی آسیاب برای هر بازدید کننده 2000 تومان تعیین گردیده است
در شهر تاریخی ورزنه هنوز 14 کارگاه فعال پارچه بافی سنتی وجود دارد که بافندگان آن پیرزنان می باشند و محصولات خود رادرقالب سفره ارائه می دهند امکان مشاهده کار به طریق کاملاً سنتی و خرید محصولات آن با قیمت مناسب وجود دارد
مشاهده انبوه زنان چادر سفید ورزنه خصوصاً در بعد از ظهرهای پنجشنبه در گلستان شهدای ورزنه یا بعد از پایان نماز جمعه در مسجد جامع ورزنه از نکات قابل توجهه در این شهر تاریخی می باشد اما به طئر کلی کثر زنان ورزنه ای با چادر سفید در تمام طول سال داخل شهر قابل مشاهده می باشند
- چشمه دستگرد و معبد آناهیتا
درفاصله 45 کیلومتر ورزنه در کنار یک تپه از جنس سنگ چشمه ای خود جوش وجود دارد و بر بالای آن یک ساختمان غیر معمول قابل مشاهده است که به معبدآناهیتا معروف است این ساختمان توسط سازمان میراث فرهنگی کاملاً بازسازی واحیاء گردیده ومشاهده آن خالی از لطف نیست
دژ کوه حسن آباد که در فاصله کمی از شهر حسن آباد و روستای دستجرد قرار دارد بر روی تپه سنگی طبیعی بنا شده که بر فراز آن کاملاً دشت اطراف قابل رصد و مشاهده می باشد این سازه شامل جهار برج می باشد که در فاصله نه چندان دور از یکدیگر قرار دارد از این چهار برج دو برج (اولی و آخری) از وضعیت مناسبی برخوردار است و دو برج دیگر دستخوش تخریب زیادی بوده وفقط بخشی از دیوار آن درقسمت پایه ها باقی مانده است ساخت برجها متناسب با طبیعت و پستی و بلندی تپه انجام شده و مربوط به دوره تاریخی ساسانی است
از ورزنه به طرف تالاب گاوخونی 60 کیلومترکارونسرای زیبای قلعه خرگوشی قابل مشاهده هست در نزدیکی تالاب گاوخونی، کاروانسرای سنگی زیبایی قرار دارد که از روزگار صفویان تا به حال، پا برجا مانده است. کاروانسرای شگفت انگیزی به نام قلعه خرگوشی که بنای استوار و سنگی اش را باید در 30 کیلومتری تالاب گاوخونی ببینید. جایی در میانه جاده قدیمی یزد- اصفهان که تا شهر عقدا و تا شهر ورزنه حدود شصت کیلومتر فاصله دارد.
کاروانسرای قلعه خرگوشی یکی از مهم ترین کاروانسراهای دوره صفوی است که بنای آن را به زمان حکومت شاه‌عباس صفوی نسبت می دهند. در واقع، قلعه خرگوشی یکی از همان 999 کاروانسرایی است که به دستور شاه‌عباس در مسیرهای اصلی آن زمان ساخته شده است. اگر گذارتان به این کاروانسرا بیفتد، می بینید که تمام این بنای 80×80 متر از سنگ گرانیت و آجر ساخته شده است. حتی صفه ها، حجره هاه و اصطبل بنا هم سنگی هستند و این شاید مهم ترین دلیل استوار ماندن قلعه خرگوشی تا امروز باشد. در بیابان های این منطقه، معادن گرانیت زیادی وجود دارد و کارگران عصر صفوی، وقتی کاروانسرای قلعه خرگوشی را می ساختند از گرانیت های کوههای اطراف استفاده کردند.
جاهای تفریحی ورزنه
در تپه‌های ماسه‌ای ورزنه خدمات زیر در روزهای تعطیل ارائه می‌شود:
1- پیاده‌روی بر روی تپه‌ها با پای برهنه
2- موتورسواری از جمله موتورهای چهارچرخ و دوچرخ کراس در سایت واحه
3- پرواز با پاراگلایدر که خلبان می‌تواند یک نفر را در یک نوبت پرواز بر فراز تپه‌های ماسه‌ای به گردش در آورد
4- شترسواری که مسافتی حدود 150 متر را طی می‌کند
5- ماشین سواری با استفاده از ماشین‌های دو دیفرانسیل مثل پاترول سافاری
6- حرکت بر روی سایت واحه توسط زیپ لاین
7- استفاده از تخته آسکی برای پاین آمدن از تپه‌های ماسه‌ای
ساتین
تعبیر خواب آرایش کردن
